Czym jest EEG biofeedback i jakie ma działanie?

W treningach EEG biofeedback osoba ćwicząca obserwuje sczytywane na bieżąco informacje o falach mózgowych pojawiające się na ekranie pacjenta w postaci gier, dźwięków, filmów czy wykresów. Pacjent stara się na nie wpłynąć, zmieniając swój stan psychiczny. Ćwiczenie powtarzane jest wielokrotnie, więc po kilku sesjach staje się niemal automatyczne. Gdy nagradzamy wytworzenie danej fali mózgowej, dostarczając wizualną bądź dźwiękową informację zwrotną, to ta informacja działa jak nagroda, co zwiększa prawdopodobieństwo pojawienia się takiej aktywności mózgowej w przyszłości. EEG biofeedback jako metoda została wpisana do Międzynarodowego Spisu Procedur Medycznych, jest metodą rekomendowaną przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, a także jest uznana przez Polskie Towarzystwo Neurologii.

Biofeedback. Historia.

Norbert Weiner wprowadzając do nauki pojęcie "feedback" myślał o metodzie kontrolowania określonego systemu poprzez wprowadzanie czynników poprzednich działań. Z języka angielskiego znaczy ono sprzężenie zwrotne. Przedrostek “bio” odnosi się do procesów fizjologicznych, które zachodzą w naszym organizmie. Połączenie tych dwóch członów możemy rozumieć jako otrzymywanie informacji zwrotnej z procesów zachodzących w ludzkim ciele.

Połączenie biofeedback oraz elektroencefalografu było dokonaniem japońskiego psychologa Joe Kamiya. Udowodnił on, że człowiek jest w stanie samodzielnie wskazać, kiedy jego mózg produkuje fale mózgowe Alfa. Zgodnie ze swym założeniem potwierdził, że aby tego dokonać, konieczna jest zmiana stanu psychicznego oparta na otrzymywanych informacjach zwrotnych. Psycholog prosił, by losowo dobrany pacjent wskazywał czy w danym momencie wytwarza fale Alfa. Pozytywna odpowiedź była we właściwy sposób wzmacniana do tego stopnia, że po czterech dniach badany wskazywał tylko poprawne stany, a nawet sam potrafił je wywołać. W związku z tym postanowił opracować urządzenie, które dostarczałoby badanemu biologicznego sprzężenia zwrotnego w postaci dźwięków. Mierzenie procesów biologicznych, o których mowa, odbywało się poprzez monitorowanie elektrycznej aktywności komórek czyli fal mózgowych, dzięki elektrodom podłączonym do skóry głowy. Wyniki tego pomiaru wyświetlane były na monitorze komputera. Analizując obecnie wykorzystywane oprogramowania, a w szczególności aparaturę do pracy z EEG biofeedback, możemy dostrzec wiele podobieństw do pierwowzoru tego narzędzia. Zazwyczaj w skład zestawu na którym pracuje się omawianą metodą, wchodzą podstawowe elementy: elektrody używane w badaniu EEG, głowice wzmacniaczy biologicznych, komputer lub laptop dla badającego, ekran/monitor, z którego korzysta badany oraz dodatkowe narzędzia kontrolujące (np. alarm dźwiękowy, światło i telewizor).

Za ojca metody biofeedback uznawany jest M.Barry Sterman, prowadził on badania na kotach wykorzystując metodę warunkowania instrumentalnego. Udowodnił że można zwiększyć amplitudy pewnych charakterystycznych fal mózgowych , których amplituda w konsekwencji uodparnia na ataki padaczkowe. Swoje dokonania Sterman przeniósł na człowieka i tą samą metodą zwiększał rytm sensomotoryczny (SMR) u ludzi z epilepsją. Praca z biofeedback zaowocowała zmniejszeniem częstotliwości, długości oraz siły napadów u badanych. Podczas kontynuacji badań zauważył również że znaczna grupa pacjentów epileptycznych również ma zaburzenia związane z nadpobudliwością . I w ich przypadku praca z metodą SMR przyniosła pozytywne rezultaty. Wówczas rozszerzono tematykę pracy z dziećmi z nadpobudliwością psychoruchową które skłoniły do napisania prac leczenia dzieci z ADHD.

Czym jest EEG biofeedback i jakie ma działanie?

Biofeedback nie jest nowym odkryciem. Jest to uniwersalny i naturalny proces biologiczny . Prostym przykładem jest nauka jazdy na rowerze. Dziecko może w ciągu pół godziny zdobyć tą umiejętność. Po dłuższej przerwie, nie musi uczyć się tej umiejętności od nowa –potrafi już jeździć. Każdy z nas ma wrodzony neurofeedback. Trening biofeedback opiera się na warunkowaniu instrumentalnym (sprawczym), który możemy opisać w taki sposób: nagradzanie zachowania zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia tego zachowania w przyszłości. Z takich zachowaniem mamy do czynienia w codziennym życiu np. odrabianie prac domowych przez dzieci z zachętą nagrody. W warunkowaniu instrumentalnym fal mózgowych osoba ćwicząca obserwuje informacje na ekranie i stara się na nie wpłynąć, zmieniając swój stan psychiczny do momentu otrzymania nagrody. Ćwiczenie powtarzane jest wielokrotnie, więc po kilku sesjach staje się niemal automatyczne. Gdy nagradzamy wytworzenie danej fali mózgowej, dostarczając wizualną bądź dźwiękową informację zwrotną, to ta informacja działa jak nagroda, co zwiększa prawdopodobieństwo pojawienia się takiej aktywności mózgowej w przyszłości. Ludzki mózg będzie pracować, aby zdobywać informacje. Dlatego tak ważna jest systematyczność treningów i ich częstotliwość.

Obszar oddziaływania systemu jest bardzo szeroki i odnosi się zarówno do osób z pewnymi zaburzeniami bądź chorobami, jak również zdrowych pragnących polepszyć jakość swojego funkcjonowania, usprawnić procesy myślowe, czy zwiększyć wydajność swojego organizmu.

Obszary oddziaływań EEG biofeedback wg. Hanny Walkowiak:

Osoby zdrowe

Osoby z zaburzeniami lub chorobami

• poprawa pamięci i szybkości myślenia

• poprawa koncentracji i uwagi

• skrócenie czasu reakcji

• zmniejszenie napięcia emocjonalnego

• zwiększenie odporności na stres

• poprawa samokontroli

• poprawa samooceny, wiary we własne możliwości

• relaksacja, wyciszenie

• ułatwienie nauki języków obcych

• rozbudzenie w sobie kreatywności i twórczego myślenia

• mózgowe porażenie dziecięce

• niedowłady i porażenia mięśniowe

• skurcze mięśni

• udary

• padaczka

• urazy głowy i mózgu

• migrena, bóle głowy i przewlekły ból

• astma

• moczenie się

• zaparcia

• cukrzyca

• choroby sercowo-naczyniowe

• zmniejszenie ryzyka zdarzeń sercowych

• choroba lokomocyjna

• zespół nadpobudliwości psychoruchowej – ADHD

• pobudzenie psychoruchowe

• autyzm

• specyficzne trudności w uczeniu się: dysleksja, dysgrafia, dyslalia, dyskalkulia

• trudności w uczeniu się

• zaburzenia koncentracji i uwagi

• zaburzenia pamięci

• zaburzenia snu

• stres oraz stres post-traumatyczny

• choroba Alzheimera, choroba Parkinsona

• zespół Tourette'a

• zaburzenia odżywiania – anoreksja, bulimia

• nerwice, stany lękowe

• depresja

• wahania nastrojów

• schizofrenia

• psychozy

• uzależnienia – od alkoholu, narkotyków, gier, telefonu

System EEG biofeedback jest wykorzystywany w zajęciach z osobami w różnym wieku i w zależności od potrzeb poszczególnych jednostek są one odpowiednio konstruowane oraz modulowane tak, by zapewnić ich wysoką efektywność i pełną skuteczność. Dostosowywanie przebiegu terapii czy treningów z EEG biofeedback jest jednym z zadań terapeuty posiadającego odpowiednie kwalifikacje do prowadzenia tego typu zajęć (zdobyty certyfikat).

EEG biofeedback jako metoda została wpisana do Międzynarodowego Spisu Procedur Medycznych, jest metodą rekomendowaną przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, a także jest uznana przez Polskie Towarzystwo Neurologii. Pole działania EEG biofeedback jest szerokie, a w rezultacie ma zapewnić wielowymiarowe zmiany w funkcjonowaniu danej osoby. EEG biofeedback będący narzędziem w różnego rodzaju terapiach, często łączony jest z innymi formami interwencji. Mogą to być m.in. treningi relaksacji, oddychania, terapia behawioralno - poznawcza, sama edukacja pacjenta, czy modyfikacja jego zachowań, również techniki medytacyjne, wyobrażeniowe a także hipnozy. Wykorzystanie EEG biofeedback do celów terapeutycznych czy leczniczych, ma swoje uzasadnienie we współczesnych badaniach i w ostatnim czasie możemy zauważyć wyraźne pozytywne tendencje związane ze wzrostem prac naukowych nad systemem biofeedback.

Bibliografia:

1. J. Krawczyk, Biofeedback – moc sterowania procesami fizjologicznymi, 2012, http://zdrowie.gazeta.plZdrowie1,105806,12163083,Biofeedback_moc_sterowania_procesami_fizjologicznymi.html [dostęp: 10.08.2015]

2. Walkowiak Hanna, EEG biofeedback: charakterystyka, zastosowanie, opinie specjalistów [EEG Biofeedback: Characteristics, Application, Opinions of Specialists]. Studia Edukacyjne nr 36, 2015,Poznań 2015, pp. 307-325.

3. A. Okupińska, A. Krzywowiąza, Biofeedback jako alternatywna metoda w terapii deficytów poznawczych w ujęciu teorii umysłu. Neurokognitywistyka w patologii i zdrowiu 2011-2013, Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie, 2013, 3, s. 198-199.

4. Neurofeedback – wprowadzenie do podstawowych koncepcji psychofizjologii stosowanej, Michael Thompson, Lynda Thompson, wyd. Biomed Neurotechnologie, 2003, s. 35-